Taras Szewczenko – symbol Rewolucji Godności

Poeta, prozaik i malarz Taras Szewczenko urodził 9 marca1814 we wsi Moryńce w powiecie zwinogródzkim gubernii kijowskiej, zmarł 10 marca 1861 w Petersburgu – ukraiński poeta narodowy, malarz, przedstawiciel romantyzmu. Poeta urodził się w rodzinie pańszczyźnianego chłopa we wsi należącej do zrusyfikowanego Niemca, Wasilija Engelhardta.

W 1816 rodzice Szewczenki przenieśli się do wsi Kiryłówka, należącej również do Engelhardta. W dziewiątym roku życia chłopiec stracił matkę, w jedenastym – ojca, który - zanim umarł - posyłał go do cerkiewnej szkoły w Kiryłówce, później zaś Szewczenko uczęszczał na naukę do miejscowego diaka. Po dwóch latach służby u pierwszego despoty, z którym zetknął się w życiu – jak określał potem tę szkołę u diaka – Szewczenko zbiegł do sąsiedniego miasteczka Łysianki, do pisarza ikon, gdyż od dzieciństwa interesował się malarstwem. Tam również nie było warunków do prawdziwej nauki.

W trzynastym roku życia wrócił do Kiryłówki i został gromadzkim pastuchem. Spotykał wędrownych ślepców – kobziarzy, bandurzystów i lirników, którzy śpiewali pieśni o przeszłości Ukrainy, o walkach z Tatarami i Polakami, Honcie i Żeleźniaku, o Sahajdacznym i Chmielnickim… Starał się o ponowne przyjęcie do pracy u malarza, zwrócił się o zezwolenie do administratora majątku Engelhardta.

Zamiast tego został oddany do pracy we dworze, początkowo do pomocy kucharzowi, później w charakterze kozaczka (sługi). We dworze Szewczenko dużo czytał i rysował. Talent malarski zwrócił na niego uwagę Engelhardta, który zapragnął mieć w nim swego pańszczyźnianego malarza. W czasie pobytu w Wilnie pozwolił Szewczence uczyć się u głośnego malarza Jan Rustema. Nauka u tego mistrza nie trwała długo. Wybuchło powstanie listopadowe i przerażony Engelhardt przeniósł się pospiesznie do Petersburga.

W Petersburgu siedemnastoletni Szewczenko został oddany na systematyczną naukę malarstwa do mistrza cechowego Szyriajewa. W 1836 został zauważony przez absolwenta Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu – krajana Iwana Soszenkę. Wprowadził on Szewczenkę do swego domu, przedstawił przebywającemu w stolicy poecie ukraińskiemu Jewhenowi Hrebince, kilku malarzom oraz poecie rosyjskiemu Wasilijowi Żukowskiemu. Rozpoczęli oni starania o dopuszczenie Szewczenki do studiów w Akademii Sztuk Pięknych. Chłopi pańszczyźniani pozbawieni byli jednak prawa wstępowania do szkół tego typu. Postanowiono więc wykupić Szewczenkę.

Znakomity malarz rosyjski Karol Briułłow namalował portret Żukowskiego, który sprzedano na licytacji i za zdobyte w ten sposób pieniądze uzyskano u Engelhardta zgodę na zwolnienie Szewczenki z poddaństwa. 22 kwietnia 1838 Szewczenko przestał być chłopem pańszczyźnianym. W Szkole Sztuk Pięknych pracował pod kierownictwem Karola Briułłowa. Równocześnie zdobywał intensywną pracą wykształcenie literackie oraz studiował nauki przyrodnicze i fizykę. W 1848 roku wydał pierwszy zbiorek poezji „Kobzar”, który stał się szybko ogromnym wydarzeniem literackim.

W 1843 Taras Szewczenko, już jako znany malarz i poeta, wybrał się na Ukrainę, odwiedził rodzinną Kiryłówkę, był w Kijowie. Wrócił do Petersburga pełen rozczarowania i żalu. W połowie 1845 ukończył studia i ponownie przyjechał do Kijowa, gdzie został współpracownikiem Komisji Archeograficznej, której zadaniem było badanie przeszłości Ukrainy. Na jej zlecenie odbył podróż po Wołyniu, Podolu, Kijowszczyźnie i innych regionach zniewolonej Ukrainy. Podróż dała poecie możność bliższego poznania krainy, ludzi oraz doli wsi pańszczyźnianej. W kwietniu 1846

Taras Szewczenko wstąpił do tajnego Bractwa Cyryla i Metodego. W marcu 1847, po rozgromieniu Bractwa, został aresztowany i zamknięty w twierdzy Pietropawłowskiej w Petersburgu i skazany na wcielenie do karnego korpusu orenburskiego jako szeregowiec, z zastosowaniem najściślejszego nadzoru i zakazem pisania i rysowania. Inni członkowie Bractwa, zwłaszcza z prawego skrzydła liberalnego, zostali skazani na kary bez porównania łagodniejsze, które rychło im darowano.

Dowódca korpusu orenburskiego, generał Obruczew, skierował Szewczenkę do twierdzy w Orsku, na południowym stoku Uralu. Wiosną 1849 Szewczenko został przydzielony do ekspedycji, która pod dowództwem rosyjskiego geografa kapitana Butakowa badała wybrzeża Morza Aralskiego. Zadaniem poety było sporządzenie rysunków tego wybrzeża. Spędził tam półtora roku.

Po zakończeniu prac ekspedycji wrócił do Orenburga dla wykończenia albumu z rysunkami i akwarelami. Do pomocy przydzielono mu Polaka Bronisława Zaleskiego, członka kół rewolucyjnych. Razem z Zaleskim poznał i zaprzyjaźnił się z innymi polskimi rewolucjonistami, zesłanymi do szeregów wojskowych. Szewczenko zbliżył się i serdecznie zaprzyjaźnił z kilkoma Polakami, współtowarzyszami niedoli.

Sytuacja poety uległa pewnej poprawie dopiero w 1853, gdy stanowisko komendanta twierdzy objął major Iraklij Uskow, dzięki któremu Szewczenko odzyskał z czasem utraconą możność pisania i rysowania. Tymczasem przyjaciele poety w Petersburgu, wykorzystując pewne złagodzenie sytuacji politycznej po klęsce Rosji w wojnie krymskiej, rozpoczęli starania o przywrócenie mu wolności. W lipcu 1857 poeta otrzymał oficjalną wiadomość, że jest wolny i może opuścić batalion.

Po dziesięciu latach zesłania udał się statkiem przez Morze Kaspijskie i Wołgę doNiżnego Nowogrodu. W marcu 1858 otrzymał zezwolenie na pobyt w Petersburgu. Po drodze do stolicy zatrzymał się w Moskwie u swego przyjaciela, aktora rosyjskiego, Szczepkina. W Petersburgu spotkał też swoich polskich przyjaciół, Zygmunta Sierakowskiego i poetę Edwarda Witolda Żeligowskiego (Antoniego Sowę).

W Petersburgu zabrał się Szewczenko do pracy zarówno w malarstwie (uprawiał zwłaszcza akwafortę), jak też do poezji. W 1860 otrzymał tytuł członka rzeczywistego rosyjskiej Akademii Sztuk Pięknych. Zbliżył się tam również do rosyjskich rewolucyjnych demokratów, skupiających się wokół Czernyszewskiego i redakcji czasopisma „Sowriemiennik”. Wiosną 1859 zezwolono Szewczence, po długich staraniach, wyjechać na Ukrainę.

Odwiedził wówczas Kiryłówkę i Moryńce, był u braci i siostry, którzy pracowali jeszcze jako chłopi pańszczyźniani. Pewien czas spędził na Ukrainie Prawobrzeżnej. Często wtedy spotykał się i rozmawiał z chłopami, co spowodowało donosy, że szerzy bluźniercze teorie i podburza lud. Na skutek tych donosów Szewczenko został aresztowany i osadzony w więzieniu w Czerkasach, skąd przewieziono go do Kijowa. Kijowski generał-gubernator Wasilczikow zwolnił go, zakazał dalszego pobytu na Ukrainie i polecił udać się do Petersburga. Tam poeta zmarł 10 marca 1861 wskutek poważnej choroby, osłabiony długimi latami zesłania.

Żył czterdzieści siedem lat, z czego 24 lata spędził w poddaństwie, 10 lat na zesłaniu, 3,5 roku pod nadzorem policji, 9 lat na wolności. Pochowano go na cmentarzu Smoleńskim w Petersburgu. W maju 1861 przewieziono, a raczej przeniesono jego zwłoki, zgodnie z życzeniem wyrażonym w utworze Testament, pod Kaniów na wysokie wzgórze, skąd roztacza się szeroki widok na Dniepr i pola Ukrainy.

Zbiorek poetyckich utworów poety,„Kobzar” który jest swego rodzaju narodowym modlitewnikiem każdego świadomego Ukraińca, został też wydany niemal w 80 językach świata. Tego nieprzerwanie aktualnego ukraińskiego Wieszcza, choć od jego śmierci minęło 154 lata szanuje i ceni cały świat.

W świecie, poza Ukrainą, pomniki Szewczenki znajdują się w ponad 70 krajach. Są też setki ulic, placów i skwerów nazwanych jego imieniem. Jedna z ulic znajduje się w Olsztynie…

Ukraińcy Warmii i Mazur każdego roku w marcu, miesiącu urodzin i śmierci autora „Kobzara” czczą jego pamięć koncertami, wieczornicami i spotkaniami.

W tym roku, 15 marca, o godz. 16.00, Szewczenkowski Koncert odbędzie się w olsztyńskim Teatrze S. Jaracza Wystąpią m. in. zasłużeni artyści Ukrainy z Tarnopola: Ihor Hawryluk, Andrij Zalisko, duet bandurzystek „Liłeja”, skrzypek-wirtuoz Wołodymyr Antoniw, harmonista Ołeh Turczyn, a także grupa wokalna „Suzirjaczko” z Olsztyna, dzieci z Doniecka i lirnik Serhij Petryczenko z Teatru Węgajty. Słowo o Tarasie Szewczenka wygłosi ukrainistka z Doniecka Hanna Wasilewska.

Koncerty Szewczenkowskie z udziałem w/w artystów i miejscowych wykonawców odbędą się również w Kętrzynie – 14 marca, o godz.11.00 (kino „Gwiazda”) i Lidzbarskim Domu Kultury - 14 marca, o godz.16.00.
sm